czekając na sobotę

Film zrealizowany przez Irenę i Jerzego Morawskich, tych samych od serialu dokumentalnego wyświetlanego kilka lat temu na publicznej jedynce: Ballada o lekkim zabarwieniu erotycznym. Nikomu nie trzeba przypominać (tak sadze), ani pana Mończyka ani Klaudii czy też państwa Naturalnych. Totalny abstrakt, panienki chcą zrobić karierę na wybiegu a ze ten wybieg zamienia sie w walki w podrzędnych dyskotekach, wśród wiwatujących mężczyzn, to mało istotne, nie? Po wielu protestach wysyłanych do KRRiT, serial zdjęto, zarzucając twórcom szerzenie złych wzorców i innych bzdurnych rzeczy, że niby dziewczęta będą powielały zachowania tam przedstawiane, hi hi. Obecnie Rada jest najprawdopodobniej na urlopie, bo na MTV hulają Bliźniaczki albo inna Tila Tequila.

Zostawmy Stany i wróćmy do naszej rzeczywistości. Spojrzenie na wieś przez pryzmat ludzi „sztuki i kultury”, najczęściej przesycone jest tradycyjnym toposem arkadii, taki trochę raj na Ziemi, urozmaicony „cepeliadą”. W praktyce na ekranie są krówki, świnki, jakieś kury latające po podwórzu i oczywiście ludzie, prości, o gołębim sercu, trochę naiwni, ale sprawiedliwi i prawi, jakieś wyjątki od reguły są marginalne. W Czekając na sobotę utrwalany obrazek zostaje przekrzywiony, pokazani są ludzie, dobiegający dwudziestu lat, ewentualnie trochę starsi. Sensem życia jest zbliżająca się sobota (prawie Human Traffic, heh), piwo wypite pod rozwalającą się wiatą przystanku, zdobycie pieniędzy na impressskę no i przede wszystkim „zorganizowanie” sobie czasu tak, by DOTRWAĆ do weekendu, kiedy nie ma się pracy, zajęcia i czegokolwiek, co by mogło znormalizować i nadać jakiś ram 'zwyczajności' ciągnącej się, godzina za godziną, dobie. Bohaterowie wybierają najprostsze z możliwych dróg, stolarz przeznaczający połowę swojej wypłaty na weekendy w dyskotece: „ano piwko, kebabik dla nowo poznanej dziewczyny i portfel pusty, hehe” albo młoda dziewczyna, która po urodzeniu dziecka odkrywa, ze jej powołaniem jest TANIEC. Na dyskotece. Rozebrana, pozwala, by stado napalonych, prawdziwych(!) mężczyzn, dotykało ją, klepało po pupie, wsadzało rękę miedzy uda i nagrywało na telefon. Proces stygmatyzacji jaki tam zachodzi, sprawia, że podobnie jak w rodzinach patologicznych, trudno będzie się im z tego wyrwać, ba, oni się do tego przyzwyczaili, ich dzieci też się przyzwyczają i aspirowanie do czegoś innego nawet nie przyjdzie im do głowy.
Można zarzucać Morawskim, że dokument jest jednostronny, ale ma prowokować, zmuszać do jakieś dyskusji, niekoniecznie nad kondycja Polski „b”, bo tak naprawdę takie życie nie toczy się wyłącznie na wsi. Równie dobrze możnaby pokazać dyskotekę w dowolnym miasteczku czy nawet dużym mieście.. podobne rzeczy chyba dzieją się wszędzie. Tutaj efekt potęgują kontrasty, z jednej strony typowa polska religijność, z drugiej strony erotyczny taniec, tu brak perspektyw i bezrobocie, tam narkotyki i niezobowiązujący seks. Osią, wokół której toczy sie ich życie jest dyskoteka: Nokaut. Tak, ten dokument NOKAUTUJE. Doslownie.

ukryte

Modelowa celebracja filmu dzieje się w kinach studyjnych, na festiwalach albo na specjalnych pokazach. Niekonwencjonalne pomysły, zajmujące, niestandardowe fabuły i niekiedy surrealistyczne wizje reżysera, najmocniej trafiają do widzów, którzy są świadomi możliwości jakie niesie w sobie X muza. Incydentalne pojawienie się osoby spoza „kontemplacyjnego kręgu kina” (och i ach), mąci i dezorganizuje atmosferę „doznawania” i dla takiego widza kończy się wymownym wzdychaniem całej sali. Przyczyny wyklęcia są różne, od tych uzasadnionych: niedyskretne komentowanie scen, po te bzdurne: sprawdzanie (dyplomatyczne) godziny na komórce. Można też odebrać telefon i w finałowej scenie, wśród przeszywającej ciszy, teatralnym szeptem powiedzieć: „noo.. w kinie jestem”, co też zrobiła moja koleżanka na filmie Ukryte.

Czy można popełnić większy nietakt na pełnym ascezy thrillerze, niż zburzenie powolnej mgliście snującej się akcji? No chyba nie.

Poszukiwanie tajemniczej osoby, która podrzuca mieszczańskiej rodzinie kasetę, tym samym burząc ich spokój, jest tylko pretekstem do głębszych rozważań. Czy wydarzenia dawne, z przeszłości mają wpływ na teraźniejszość i jeśli tak, to dlaczego? Czy potrafimy ukryć swoją historię na tyle dobrze, że nie skomplikuje nam życia? Podrzucona taśma niszczy spokój - czas teraźniejszy i przestrzeń są nieistotne, a lata wypierania z pamięci niektórych epizodów sprawiają, że bohaterowie zaczynają wierzyć w to, co wytworzył ich umysł. Wartość Ukryte budują statyczne ujęcia, dyskretne(wręcz śladowe) operowanie dialogiem, pogrążającym w atmosferze otępienia i beznadziei. Zresztą, samo zakończenie potęguje nastrój towarzyszący od pierwszych ujęć. Długie ujecie, bez muzyki i słów. To tworzy specyficzny rodzaj napięcia pomiędzy tym, co jest widzowi dane, a tym czego nie ma w kadrze. W ten sposób powstają "puste miejsca", które czekają na wyobraźnie i refleksję widza.

antychryst

Spróbuj skopiować obraz Nikifora(hi hi). Istnieje przekonanie, że jego malarstwo jest nieskomplikowane i stosunkowo łatwe, ale po przyjrzeniu się pojedynczemu obrazowi, można zarejestrować jedną prawidłowość, każda, nawet, zdawałoby się, bzdurna linia i „ujęcie” jest przemyślane, świadome i celowe i żaden dzieciak nie mogłby naśladować Nikifora, wbrew panującej opinii o prostocie i naiwności jego twórczości. No dobrze. To miej śmiałość „wzorować się” na pomysłach Larsa von Triera bez zarzutu o plagiat albo przynajmniej o (mniejsze lub większe) naśladownictwo. Idzie opornie, nie? Cóż, fenomen Larsa polega na jego niepowtarzalności, na jednoczesnej komercyjności i niekomercyjności jego kina. Eksperymentuje i potrafi to sprzedać. Zresztą, nigdy nie wypierał się, że lubi komercje i jest nią zafascynowany, tym co ona przynosi, reakcjami i możliwościami. I wciąż grzebie (on) w poszukiwaniu coraz nowszych i szokujących (ta, jeśli po wystawach realistów w Paryżu i Głębokim Gardle może jeszcze coś ‘gorszyć’) koncepcji wyrazu filmowego, świeższych form opowiadania filmu.

Aż nagle w 2009, Lars kręci swoje katharsis. Swoista spowiedź („.. dziecięcia wieku”.. hi hi) ze swojej depresji, taka próba zmierzenia się ze swoimi osobistymi problemami. Nie no, rozumiem, kreacja, zmierzenie się ze swoim jestestwem (słowo-wytrych..), chęć wyjścia na przeciw swoim ukrytym myślom. Ale. Akurat w Antychryście Lars się zagalopował. Sadomasochistyczne obrazki, blady tyłek W. Defoe i biegająca bez odzienia Charlotte Gainsbourg. „Eksplodujący” krwią członek i wycinanie łechtaczki. Okultystyczne wizje wmieszana w etapy przechodzenia żałoby. Dawno nie zmęczyłam się tak na filmie. Jeśli jeszcze początek był ładny i zwiastujący coś odkrywczego, to później było gorzej. Zmaganie się z przyrodą? Nieoczywiste nawiązania do wiedźm? Ciągłe sceny miłości, które nie były przesycone czułością a ja nie czułam mrowienia w kolanach. Duńczyk gdzieś poszedł za daleko, zbyt mocno zaakcentował rzeczy, które się powinno ominąć i mamy typowy przerost formy nad treścią. Zresztą, ja obecnie (pisząc) też w formie nie jestem i większe jebanie filmu przychodzi mi z trudnością, przez dobrą pamięć o Królestwie, chociażby.

8 Kobiet

Że ne sa pa, ze mapel Małgosia i om nom nom na widok ślimaka/wina (hi hi). W pełni wystarczające drobnostki, by przerzucić lingwistyczny (i międzykulturowy też) most porozumienia między polakami a francuzami, bez korzystania z miniaturowych i podręcznych słowników. Celnym i pożądanym pomysłem jest wspomnienie również o klasykach: Proust, Baudelaire (terrifą!) albo Isabelle Adjani i Alain Delon (magnifik!), ale to pójście na łatwiznę, porównywalne do napomknięcia o Kieślowskim i Wałęsie, kiedy się mówi o wielkich, polskich postaciach. Truizmy są sprzeczne z wszędobylskim oczekiwaniem na oryginalność i błyskotliwość (blaaaa blaaa), to co w takim razie? Może coś z zupełnie innej beczki (nie ma co, żarty i nawiązania do popkultury zawsze były moją mocną stroną, nie?).

Przed kilkoma laty wielkim objawieniem stał się François Ozon, to do niego należy wskrzeszenie z aktorskiego niebytu (różnorakie zawirowania) Charlotte Rampling i udowodnienie, że kino kobiece niekoniecznie musi być domeną pań, jakkolwiek by to nie zabrzmiało. Tytuły takie jak: Pod piaskiem, Basen, Krople wody na rozpalonych kamieniach (uwielbiam już za sam tytuł!) albo 8 Kobiet kipią od emocji a skrzętne i dokładne odmalowanie kobiecych cech(zazdrość, zawiść etc) sprawia wrażenia, jakby w reżyserze siedziały dwie osobowości i ta druga była cała w całości przesiąknięta estrogenem.

8 Kobiet jest o tyle fenomenalny, że łączy kilka konwencji gatunkowych, bez godzenia w któryś z nich, a to mogłoby skończyć się niezamierzonym pastiszem. Bo czego w tym filmie nie ma? Mamy kryminał (rozwiązywanie zagadki w sherlockowskim stylu), dramat (rodzinne komplikacje) i musical (serio, śpiewają..). Plus poczucie, że to nie jest film fabularny, tylko teatr telewizji. Decydując sie na wplecenie teatru w film istnieje niebezpieczeństwo, że to aktor wyjdzie na pierwszy plan i to na nim będzie skoncentrowane oko widza, na tym, to co się z nim (aktorem..) dzieje, a gdzieś na drugim planie będzie fabuła. U francuskiego reżysera te dwa czynniki rozgrywają się równomiernie. I ja to kupuje.

lśnienia

Lśnienie S. Kinga i Lśnienie Kubricka. Przy zetknięciu się z pozycją kartkowaną, prócz normalnego u pisarza występowania grozy, czyhającego niebezpieczeństwa prawie w co drugiej linijce, otrzymujemy pewien stereotyp budowania postaci właściwy dla Kinga. Następuje ‘wnikliwa’ analiza przeżyć wewnętrznych, sięganie do przeszłości bohaterów i delikatne naprowadzenie czytelnika(zawoalowana wskazówka pisarza, cóż, dziwnym nie jest), że obłęd, psychoza lub po prostu szaleństwo pojawią się jako następstwo wydarzeń minionych, a hotel, gdzie koncentruje się akcja, do którego wprowadza się rodzina Torrentów jest tylko katalizatorem, który uwalnia złe emocje. Inaczej jest u wielkiego reżysera, bohater jest od początku nietypowy (hi hi). Reżyser świadomie odchodzi od taplania się w charakterystykach, nie dąży do rozjaśnienia widzowi co skąd i dlaczego. Czujemy strach i lęk od pierwszych ujęć kamery. Jeśli zastanawiałeś się co Ciebie przeraża, pewnie gdzieś na szarym końcu prócz oczywistości typu: duchy i inne takie, jest to, co nie zostaje wyjaśnione. Dlaczego? Zazwyczaj, to, co wykracza poza rozumowe poznanie, przyczynę i skutek budzi największy strach, bo nie może zostać zdefiniowane, sklasyfikowane, a zatem i poddane kontroli. I Kubrick bardzo zręcznie korzysta z tej zależności. Przynajmniej dla mnie. Ale, skoro już trochę ogarnęłam kwestie szaleństwa i odmiennego podejścia do niego, i u reżysera i u pisarza, pójdę dalej. King prócz bawienia się w psychoanalityka, ze sporym znawstwem opisuje wnętrza hotelu (tutaj kłania się terminologia Barthesa: pierwsza scena –podpisanie umowy miedzy Torrentem a właścicielem Hotelu - jako miejsce o największej gęstości znaczeniowej, wprowadza w akcję właściwą), snujemy się razem z nim (poprzez owe opisy) po pomieszczeniach, które materializują i potęgują obłęd bohatera, Kubrick robi to samo, ale zamiast słowa wykorzystuje kamerę (no co ty?). Powolne ujęcia pustych pomieszczeń aż krzyczą: nie uciekniesz stąd: odwrócenie klasycznego pojmowania światła jako źródło (obietnice?) nadziei, zapowiedź czegoś dobrego i na pewno nie niebezpiecznego. Standardowo Kubrick odwraca i przewartościowuje ten znany schemat, co jest śmiałym posunięciem. Wchodząc do dobrze oświetlonego pokoju nie czuję zagrożenia i ryzyka, ale wiadomo, mistrz proponuje nowe odczytania zakorzenionych i oczywistych prawd.. Długo by jeszcze pisać o jednym i drugim Lśnieniu, dojdę już do sedna, film broni się o wiele bardziej niż książka.

książki vs filmy

Przeglądając repertuar kin prosto zauważyć, że większość propozycji stanowią adaptacje popularnych tytułów. Dlaczego? Cóz, zostawiając wszelkie złożone dywagacje, odpowiedź można streścić do konkluzji: jeśli rośnie zapotrzebowanie na interesujące tematy a reżyser nie ma pomysłu i jest gnębiony przez producentów: ‘daj nam hita!’, najprościej sięgnąć do literatury, ona zawsze dostarczy ciekawy pomysłów, nie mówiąc o skaczących słupkach oglądalności, jeśli książka jest np. kontrowersyjna. No dobrze, ale pójdźmy dalej. Reżyser wybrał coś z obowiązującego ‘kanonu’ książek sławnych, uznanych, kultowych albo zwyczajnie trendy(hi hi) i co? Teraz , to od niego zależy jak podejdzie do pierwowzoru pisanego. Czasami, sięganie po teksty literackie jest celowe i czynione z premedytacją. Twórca proponuje ich własne odczytanie, co raczej dziwnym nie jest, biorąc pod uwagę subiektywne spojrzenie na sens i przesłanie, poza tym w książce można przez kilkanaście stron analizować charakter, wpływ dawnych wydarzeń na daną postać, a wiadomo, że to co przejdzie na papierze, na ekranie napotka opór. Reżyser musi posługiwać się symbolami i aluzjami filmowymi, znajdować własne środki, by przekazać to, co z pewnych oczywistych względów nie może być przeniesione bezpośrednio. Jak to wygląda w praktyce? Postaram się w kolejnej notce prześledzić kto wychodzi z takich starć obronna ręką na jakimś konkretnym przykładzie. 
Szaleństwo. Wiadomo.

tarnation

Trzy  lata po premierze Białych Wakacji to dla mnie nadchodził czas kanikuł. Kończył się kolejny rok w nielubianym liceum a ja grzebałam w internecie w poszukiwaniu napisów do obrazu Larsa von Triera. Przypadkiem natknęłam się na stronę Era Nowe Horyzonty. Krótka i pobieżna lektura „spisu treści” i postanowiłam: jadę do Cieszyna! Rok wcześniej byłam na festiwalu w Kazimierzu Dolnym, spodobała mi się atmosfera, wspólne przeżywanie filmów (niesamowite Bodysong!) i poczucie, ze uczestniczę w kinowym misterium, które jest znane nielicznym (a przynajmniej wtedy tak było). To właśnie w Cieszynie natknęłam się na film, który do tej pory, jakieś urywki, momenty i fragmenty wciąż chodzi po mojej głowie, mimo, że minęło prawie pięć lat. Dlaczego?

Może dlatego, że ten film nie razi sztucznością, nie jest ekshibicjonizmem (mimo wszystko!) głównego bohatera?  To dobrze przemyślana i opowiedziana historia, która nie wywołuje tanich, banalnych wzruszeń. Reżyser daje nam siebie(w końcu to dokument), ale bez zbędnej tkliwości, tak częstej w tego typu filmach. Odczytanie Tarnation odbywa się poprzez współodczuwanie i empatie, ale bez pokazywania scen, które mogłyby wywołać litość, wszystko dzieje sie w podświadomości widza. Wrażliwość to jedyne, czego nam trzeba. Jonathan Caouette rozlicza się ze swoją przeszłością a ja automatycznie przetrząsam swoje wspomnienia w poszukiwaniu tych wstydliwych momentów, które mogą(robią to?) rzutować na to, jaka teraz jestem. I chociaż wiem, że nie zdecydowałabym się na podobny eksperyment, rozumiem zamysł i potrzebę, która kierowała nim.